كاكتوس گياهي است از تيره كاكتوسيان (Cactaceae) تيره‌اي از ميخك‌سانان كه اغلب خاردار و گوشتي هستند.
كاكتوس در ابتدا تنها در شمال و جنوب و نواحي مركزي آمريكا رشد مي‌كرد اما امروزه در بسياري از مناطق گرم و خشك جهان توسط مردم پراكنده شده كاكتوس طي طوفان‌هاي ناگهاني آب ذخيره كرده و آب ذخيره شده را طي ماه‌هاي خشكسالي به مصرف مي‌رساند. كاكتوسيان در ايران گونهٔ بومي ندارند.
يشتر كاكتوس‌ها ريشه‌هاي عميقي دارند.
ساقه شبكه مانندي دارند كه به‌عنوان منبع ذخيره آب عمل ميكنند ساقه كاكتوس توسط تيغ‌هايي محافظت ميشود. كاكتوس‌ها برگ‌هاي خيلي كوچكي داشته يا اصلاً برگ ندارند.
خاك مناسب براي كاكتوس
يكي از معيارهاي تعيين‌كننده خاك مناسب براي كاكتوس‌ها، آب‌وهوا ميباشد. به گونه‌اي كه در آب‌وهواي گرم نياز اين گياهان به خاك قابل نفوذ و سبك بيشتر احساس ميشود در حالي كه در آب‌وهواي سرد كه گياهان نياز به آبياري چنداني ندارند به خاكي سنگين‌تر نياز خواهد بود.
به‌طور كلي كاكتوس‌ها خاك‌هاي با PH كمتر از ۷ تا نزديك به ۷ را مي‌پسندند. در بيشتر متون، تركيب اصلي خاك كاكتوس‌ها در اندازه‌هاي زير سفارش شده‌است
هرگاه به تركيب‌هاي بالا در انتها، ۵ درصد خاك زغال اضافه شود اثر ويژه‌اي در جلوگيري از پوسيدگي و ديگر بيماري‌هاي قارچي خواهد داشت (حضور پتاس در خاك زغال، باعث اين امر ميشود)
دو قسمت شن ريز شسته شده و شيرين (فاقد املاح) + كمتر از يك قسمت كود گاوي پوسيده + يك قسمت خاك برگ پوسيده با اندازه متوسط ذرات + مقدار بسيار كمي از قطعات خورد شده زغال چوب (اين فرمول را بر اساس اطلاعات ذكر شده در تابلوي اطلاع‌رساني باغ گلهاي اصفهان در اين قسمت ذكر كردم). خاك مناسب ديگري كه معمولاً استفاده ميكنند ۶۰درصد شن شسته شده ۲۰درصد پيت ماس و ۱۵درصد ورمي كمپوست به‌علاوه مقداري زغال ميباشد.
شرايط محيطي مناسب براي كاكتوس
حرارت
كاكتوس‌هايي كه تار دارند بايد در محلي با دماي حداقل ۱۶ درجه نگهداري شوند. همچنين توجه داشته باشيد كه تهويه مناسب از جمله نيازهاي كاكتوس است.
بهترين درجه براي نگهداري كاكتوس‌ها ۱۸ تا ۳۲ سانتي گراد ميباشد.
نور
بايد توجه داشته باشيد كه ميزان تابش نور و روشنايي محيط نگهداري كاكتوس‌ها در شكل ظاهري كاكتوس‌ها، رنگ گل، تعداد گل‌ها، ساقه‌ها و شكل غنچه‌هاي گل اهميت فراواني دارد. اما توجه داشته باشيد به‌طور كلي، كاكتوس‌ها به نور زياد (نزديك پنجره‌هاي شرقي و غربي) و نور خيلي زياد (نزديك پنجره‌هاي جنوبي) نياز دارند
كته حائز اهميت در مورد ميزان نور محيط نگهداري كاكتوس‌ها در اين است كه چنانچه نور محيط كم باشد كاكتوس‌ها طراوت و زيبايي خود را از دست ميدهند، و در مورد كاكتوس‌هايي كه گل دارند، توانايي گل دهي خود را از دست ميدهند. كاكتوس بعد از مدتي در نور كم ازبين مي‌رود البته نور زياد در تابستان باعث آفتاب سوختگي ميشود.
رطوبت
رطوبت براي گياه كاكتوس اهميت چنداني ندارد. چرا كه بومي مناطق خشك و صحراهاي آمريكا ميباشد
هوا
آب‌وهواي گياه كاكتوس بايد تقريباً گرم يا كوهستاني باشد.
براي دانستن تفاوت ميان اين سه دسته بايد به تفاوت‌هاي ظاهري و ژنتيكي آن‌ها دقت كرد. دسته اول در واقع كاكتوس‌هايي هستند كه كاملاً داري برگ مي‌باشند و از نظر ظاهري تا حدودي مانند گلهاي رز رونده مي‌باشند با اين تفاوت كه آن‌ها از خانواده كاكتوس‌ها و داراي آرئول هستند. دسته دوم كاكتوس‌هايي هستند كه داراي برگ‌هاي موقتي هستند كه در جوانه‌هاي نو ظهور ديده مي‌شوند و به سرعت و بر اثر افزايش سن و كمبود رطوبت مي‌ريزند. دسته سوم كاكتوس‌هايي هستند كه اصلاً و ابداً برگي در آن‌ها مشاهده نمي‌شود كه اين دسته تمامي خانواده‌هاي اكينو كاكتوس و انواع سروس‌ها را شامل مي‌گردند.
كاكتوس‌هاي اوپنسيه به فارسي كاكتوس‌هاي راكتي ناميده مي‌شوند؛ كه در برگيرنده انواع كاكتوس‌هاي برگ پهن، راكتي، زرد، راكت درشت و كوچك هستند. اين دسته از كاكتوس‌ها گاهي در مناطق گرمسيري ميوه‌هاي خوراكي توليد ميكنند كه مصارف دارويي دارد.
كاكتوس‌هاي كشيده و مخروطي در زيرخانواده سريوس قرار دارند. اين دسته از كاكتوس‌ها در مناطق سردسيري در فضاي گلخانه‌ها قابل حفاظت و نگهداري مي‌باشند. اين گياهان به دليل خارهاي گزنده و حساسيت‌زا ايجاد مشكل ميكنند پس در منازل از دسترس بچه‌ها دور نگه داريد. ماميلاريا از جمله كاكتوس‌هاي كوچك و ريز هستند كه گل دهي منظم هر ساله دارند. اين كاكتوس بسيار كوچك و داراي فرم دايره‌اي كوچك هستند. گياه لي توپس كه به كاكتوس شباهت دارد عيناً شبيه يك تخته سنگ است كه از وسط آن يك گل خارج شده‌است (شبه كاكتوس).
بايد دانست كه زير خانواده‌اي به اين نام وجود ندارد، دسته كاكتاسه cactaceae درست است كه انواع كاكتوس‌هاي ستوني (سروس‌ها) در اين طبقه قرار مي‌گيرند)
پرورش كاكتوس‌ها
تركيب خاكي كاكتوس‌ها، بايد شني رسي و درصد بيشتري از شن يا سنگريزه باشد. كاكتوس‌ها آبياري منظم و با فواصل بيش از گياهان معمول نياز دارند و بسته به سرعت رشد و فصل، تعداد و فواصل آبياري تنظيم ميشود.
كاكتوس‌ها به نور زيادي احتياج دارند و در محيط‌هاي كم نور معمولاً رشد علفي ميكنند و منظره ظاهري آن‌ها از حالت كاكتوس بودن خارج ميشود.
تكثير كاكتوس‌ها
تكثير كاكتوس‌ها به دو شيوه انجام ميشود:
بعضي از كاكتوس‌ها نظير ماميلاريا گل دهي منظم هر ساله دارند. بذر سياه رنگ كوچك توليد ميكنند. بعضي ديگر از كاكتوس‌ها نظير زيئو كاكتوس كه گلهاي بسيار كم دوامي دارند توليد بذر كمتري ميكنند.
تكثير بذري كاكتوس‌ها
عموم كاكتوس‌ها بذرهاي بسيار ريز با قوه ناميه نسبتاً كوتاه دارند. نكات مهم در كشت بذري كاكتوس: - بذرها قوه ناميه مناسبي داشته باشند؛ يعني تعداد جوانه زني گياه در زمان معين به اندازه قابل قبول باشد؛ نحوه كشت طوري باشد كه بذرهاي ريز بتوانند جوانه بزنند؛ بنابراين كاكتوس‌ها را در سبدهاي پلاستيكي كم عمق با يك خاك بسيار سبك (ترجيحاً پيت ماس) كشت ميكنند. آبياري بسترهاي كشت در پاي گياه انجام مي‌گيرد، يا اينكه سبدها را در ظرف‌هاي آبي قرار داده كه به‌تدريج آب را جذب مي‌كند و گياه و بذرها مرطوب شده و بعد جوانه مي‌زنند. مثل هر گياه ديگر بذركاري باعث طولاني شدن زمان رشد و نمو و بلوغ گياه ميشود.
تكثير رويشي كاكتوس
قلمه زدن
عمده‌ترين تكثير رويشي كاكتوس‌ها قلمه زدن (به انگليسي: Cutting) است. قلمه زدن در كاكتوس به فصل بستگي دارد و بهترين فصل براي آن اوايل تابستان ميباشد. به‌طوري‌كه آن‌ها را در يك بستر سبك و محيط با رطوبت كافي با آبياري منظم كشت ميكنند. اما قبل از اينكه قلمهٔ كاكتوس مخصوصاً كاكتوس‌هاي گوشتي نظير سرئوس‌ها وارد بسترهاي كشت شوند بايد شيرآبه گياه را قطع كرد. براي انجام چنين عملي قبلاً قطعات جدا شده يا قلمه‌هاي كاكتوس را به مدت چندين ساعت در معرض تابش مستقيم آفتاب در تابستان قرار مي‌دادند تا اينكه جريان شيرآبه قطع مي‌شد و سپس اقدام به كشت آن مي‌كردند. اما امروزه با توجه به اينكه ريشه‌دار كردن گياهان در كمترين زمان حائز اهميت است قلمه‌ها را در آب ولرم حدود ۴۵ درجه سانتي گراد قرار ميدهند؛ كه در نتيجه جريان شيرآبه قلمه‌ها قطع ميشود. سپس آن‌ها را در بستر كاشت قرار ميدهند. روش معمول اين است كه قلمه با توجه به سطح برش داده شده چند روزي در سايه و سپس در شن خالي كاشته ميشود.
پيوند زدن
كار ديگري كه بيشتر به‌عنوان يك هنر به نظر مي‌رسد عمل پيوند (به انگليسي: Grafting) در كاكتوس است. آنچه مسلم است سرئوس‌ها يا كاكتوس‌هاي مخروطي، پايه‌هاي بسيار خوبي براي بيشتر ماميلارياها يا اوپنسيه‌ها هستند. از پاي‌هاي خوب ديگر سند پدرو است.
ميوه كاكتوس
كشور مراكش به عنوان يكي از بزرگترين صادركننده اين ميوه‌است كه مناطق وسيعي را در اين كشور دربر گرفته‌است. البته ميوه كاكتوس بايد به خوبي برسد تا قابل استفاده گردد. زيرا خارهاي بسيار ريز ميوه كاكتوس بعد از رسيدن از ميوه جدا شده و ميشود ميوه را با خيال راحت ميل نمود. البته اگر ميوه را كال بچينيم خارهاي ميوه بر آن باقي خواهند ماند و حتي با زرد شدن رنگ ميوه باز همه خارها نخواهند ريخت. ميوه كاكتوس بسيار مقوي بوده و داراي طبعي بسيار گرم ميباشد. مزه آن نيز مابين مزه آناناس و كيوي و انبه ميباشد. به دليل داشتن پوست ضخيم ميوه تا مدت‌ها حتي در بيرون يخچال هم قابل به نگهداري ميباشد. درون ميوه نيز تخم‌هاي ريزي وجود دارد كه سفت بوده و كمي خوردن ميوه را مشكل مينمايد.
آموزشگاه آرايشگري در فرديس